(Waarom) zijn hoogbegaafde kinderen perfectionischer?

Perfectionisme. Het wordt maar al te vaak in verband gebracht met hoogbegaafdheid.

Zo wordt er vaak vanuit gegaan dat hoogbegaafde kinderen perfectionistischer zijn dan kinderen die niet hoogbegaafd zijn.  Perfectionisme wordt zelfs door velen gezien als kenmerk van hoogbegaafdheid. 

Maar klopt dat wel? Zijn hoogbegaafde kinderen altijd perfectionistisch? En waar komt dat perfectionisme dan vandaan?

Zijn hoogbegaafde kinderen perfectionistischer?

Het ligt wat genuanceerder, zo blijkt. En dat heeft alles te maken met het feit dat er verschillende soorten perfectionisme zijn. Een veel gemaakt onderscheid is tussen prestatiegericht perfectionisme en zelfkritisch perfectionisme.

Een kind met prestatiegericht perfectionisme focust op het nastreven van hoge standaarden. Oftewel, hij of zij legt de lat voor zichzelf ontzettend hoog. Dit kan heel motiverend zijn. 

Een kind met zelfkritisch perfectionisme daarentegen legt de lat ook hoog, maar heeft zorgen over het maken van fouten en is gefocust op wat misgaat, op negatieve beoordelingen en het niet voldoen aan de verwachting. Deze vorm van perfectionisme wordt beschouwd als een ongezondere, maladaptieve vorm van perfectionisme. 

Verschillende recente studies laten zien dat hoogbegaafde kinderen en jongeren niet hoger (en mogelijk zelfs lager) scoren op zelfkritisch perfectionisme. Zij scoren wel (iets) hoger op prestatiegericht perfectionisme.

De conclusie van onderzoekers? Perfectionisme is geen kenmerk van hoogbegaafdheid. Hoogbegaafde kinderen en jongeren leggen misschien de lat iets hoger voor zichzelf (wat op zich geen verkeerde eigenschap is), maar maladaptief of zelfkritisch perfectionisme is geen eigenschap die hen kenmerkt. 

Dat neemt niet weg dat perfectionisme wel degelijk voorkomt bij hoogbegaafde kinderen en ook alleszins een belangrijk aandachtspunt is bij hun begeleiding. 

Verklaringen voor perfectionisme bij hoogbegaafde kinderen

Er zijn een aantal mogelijke verklaringen voor het ontstaan van perfectionisme bij hoogbegaafde kinderen. 

Perfectionisme, prestaties en zelfwaarde van hoogbegaafde kinderen

Hoogbegaafde kinderen ontwikkelen zich over het algemeen vlot en hebben goed ontwikkelde cognitieve vaardigheden. Veel hoogbegaafde kinderen presteren al vanaf jonge leeftijd goed (of zelfs perfect) op allerlei gebieden, zo ook bijvoorbeeld op school.

Zij worden dan ook regelmatig geprezen voor hun uitmuntende prestaties (“Wat knap!”, “Wat goed van jou,” “Uitstekend gedaan.”) en krijgen zo veel erkenning voor hun talent en voor wat ze presteren.

Dat lijkt mooi, maar het kan tot gevolg hebben dat hoogbegaafde kinderen hun zelfwaarde (onbewust) gaan koppelen aan hun prestaties.  “Ik ben waardevol als ik iets goed kan. Ik tel mee als ik de beste ben.”

Perfectionisme en emotionele gevoeligheid bij hoogbegaafde kinderen

Hoogbegaafde kinderen worden vaak omschreven als intens en gevoelig. Dabrowski spreekt in dit verband over ‘overexcitabilities’ en deze overexcitabilities worden in verband gebracht met hoogbegaafdheid. Hoewel onderzoek naar het verband tussen overexcitabilities en hoogbegaafdheid niet eenduidig is, zijn er aanworden veel gezien bij hoogbegaafde kinderen. Emotionele gevoeligheid blijkt een goede voorspeller te zijn van perfectionisme bij hoogbegaafden. Hoogbegaafde kinderen die emotioneel gevoelig zijn hebben immers een grote mate van zelfbewustzijn en ervaren intense gevoelens. Dit maakt dat ze geneigd zijn om falen te voorkomen omdat ze erg gevoelig zijn voor evaluaties en (zelf)kritiek.

Perfectionisme en gebrek aan uitdaging bij hoogbegaafde kinderen

Veel hoogbegaafde kinderen ervaren een gebrek aan uitdaging. Bijvoorbeeld op school. Sommige kinderen reageren hierop door voor zichzelf de lat steeds hoger te leggen, om zo toch een gevoel van voldoening of intellectuele stimulans te krijgen. Bijvoorbeeld een kind dat de stof voor rekenen al lang beheerst, gaat proberen om alle sommen perfect te maken, om zo toch betrokken te blijven en verveling te voorkomen.

Een kind dat niet op de juiste manier wordt uitgedaagd en dit oplost met en een streven naar perfectie leert niet omgaan met dingen die echt moeilijker zijn, die hogere orde denkvaardigheden vragen of volharding. Het kind kan daardoor later leven problemen ondervinden, als blijkt dat hij of zij niet is toegerust om met dingen die moeilijk zijn om te gaan.

Perfectionisme en opvoeding van hoogbegaafde kinderen

De manier waarop ouders omgaan met de prestaties van hun kind lijkt van belang te zijn voor het ontwikkelen van zelfkritisch perfectionisme bij hun kind. Wanneer kinderen het gevoel hebben dat ouders geen begrip hebben voor hun fouten of uitzonderlijk hoge verwachtingen is het risico op zelfkritisch perfectionisme hoger. Dit is ook het geval wanneer de aandacht van ouders voorwaardelijk is. Dat wil zeggen dat zij hun teleurstelling over het niet voldoen aan verwachtingen uiten door hun kind minder aandacht of genegenheid te schenken. Of juist meer aandacht en genegenheid geven als het kind succesvol is. Oftewel: als de aandacht van ouders door het kind verdiend moet worden met goede prestaties. Ouders werken zo in de hand dat hun kind gaat piekeren over het maken van fouten en dat het vermijden van fouten een ongezonde obsessie wordt. 

Kortom: perfectionisme komt voor bij hoogbegaafde kinderen, zoals dit ook bij andere kinderen voorkomt. Er zijn goede verklaringen voor het ontstaan van perfectionisme bij hoogbegaafde kinderen. Doordat we steeds beter zicht krijgen op de verklaringen achter perfectionisme bij hoogbegaafdheid, kunnen we kinderen die hiermee worstelen ook steeds beter begrijpen en begeleiden. Daarover later meer.  

Meer lezen over kenmerken van hoogbegaafdheid of op zoek naar boekentips? Kijk dan eens hier.